U en ik, we hebben iets gemeen, zei Ian Buruma tegen Willem Alexander, die zojuist de laudatio had uitgesproken en hem de versierselen behorende bij de Erasmusprijs had omgehangen. Wij zijn beide kinderen uit een gemengd huwelijk. ‘Switch off the zeurtoon’, zei zijn Nederlandse vader wanneer de kinderen Buruma het hun Engelse moeder weer eens lastig maakten. Die gemengde afkomst is tegenwoordig veel gebruikelijker, aldus Buruma, kijk maar naar Obama. Kinderen met zulke ouders zijn vaak behept met ‘een zekere gevoeligheid voor nationaal gedrag’. In Nederland voelt Buruma zich ‘min of meer’ Nederlander en in Engeland ‘min of meer’ Engelsman – met de klemtoon op ‘min of meer’.
Zo’n afkomst is natuurlijk geen bijzondere verdienste. En, waarschuwde Buruma, op grond ervan kun je ook een heel andere houding ontwikkelen. Keizer Wilhelm II, eveneens een telg uit een gemengd huwelijk, werd een super-Duitser, net als Adolf Hitler. Ook Napoleon liet zien dat juist de mixjes kunnen uitgroeien tot de meest fanatieke nationalisten. Maar het kan dus ook anders. Vele Europese vorsten in het verleden waren buitenlanders, en hun aristocratische habitus hield vaak in dat zij boven de nationaliteiten stonden. Koningen waren daarom vaak populair bij minderheden, omdat zij al hun onderdanen in principe als gelijken beschouwden.
De Oranjes (inclusief Máxima) op de eerste rij in de statige Rotterdamse St.Laurenskerk leken die vrijmoedige vergelijkingen wel te kunnen waarderen. Nu ligt het Oranjehuis de laatste tijd onder vuur van nationalistische politici en conservatieve publicisten, omdat hun kosmopolitische voorkeur en leefwijze arrogant en elitair zouden zijn. Ze zouden uit de pas lopen met de Heimatgevoelens van het Nederlandse volk, dat geen boodschap zou hebben aan ‘min of meer’: je bent Nederlander of je bent het niet. Denk aan de heftige protesten tegen Máxima’s opmerking dat ze ‘de’ Nederlandse identiteit niet had kunnen vinden (net zo min overigens als ‘de’ Argentijnse). Zo had de toekenning van de prijs die is vernoemd naar de ‘oude kosmopoliet’ Erasmus aan de ‘nieuwe kosmopoliet’ Buruma een onmiskenbaar politieke lading.
In Trouw werd Buruma vorige week beschreven als iemand die eigenlijk een maatje te groot is voor Nederland. Dat goldt natuurlijk ook voor Erasmus, die zichzelf eerder als Europeaan dan als Nederlander beschouwde. Eigenlijk is dat een mooie definitie van de functie van de intellectuele kosmopoliet. Hij maakt een klein land iets groter, omdat hij er een maatje te groot voor is.
Waterlog 