Wilders en de retoriek van Hitlers Mein Kampf

In 1939 schreef de Amerikaanse literair theoreticus Kenneth Burke een diepgravend opstel ‘The Rhetoric of Hitler’s “Battle“, dat in 1941 werd opgenomen in zijn bundel The Philosophy of Literary Form. Burke verzette zich tegen de gebruikelijke ‘vandalistische’ commentaren op het boek, en deed een serieuze poging tot analyse van Hitlers retorische stijl en overredingskracht. De belangrijkste taaltechniek school volgens hem in het symboliseren van een gemeenschappelijke vijand: Hitler identificeerde de Prins van het Kwaad. Mensen die het over al het andere oneens zijn kunnen zich immers verenigen op basis van een gezamenlijke vijand. Het genie van de grote leider, zo citeerde hij Hitler, is dat hij tegenstanders in verschillende velden weet voor te stellen als behorend tot één enkele categorie. Je moet niet teveel vijanden hebben, want dat leidt maar tot ‘objectiviteit’ en verlamming van krachten.

Deze essentialistische denkfiguur is volgens Burke zo effectief omdat zij de materialisering is van een religieus patroon. De Duivel wordt belichaamd in zichtbare, aanwijsbare mensen van een bepaald bloed of ras. De oorzaak van het kwaad ligt buiten ons. Alle ziekten en slechtigheden van de eigen groep worden veruiterlijkt en op een metafysische zondebok geprojecteerd. Men strijdt niet langer tegen een inwendige maar tegen een uitwendige vijand: de ‘Eeuwige Jood’. Vanaf dat moment is alle bewijsvoering automatisch. Ongemakkelijke feiten worden bijvoorbeeld geneutraliseerd door te wijzen op de onnavolgbare sluwheid van de internationale joodse samenzwering.

Read Full Post »

De leider tegemoet werken

Een van de opvallendste interpretaties van de nazi-dictatuur in J.A.A. van Doorns veelbesproken boek Duits socialisme betreft het beruchte Führerprinzip. Zijn gedachtegang is niet helemaal nieuw – want eerder te vinden bij Hitlerbiograaf Ian Kershaw – maar belangwekkend genoeg om nog eens te onderstrepen. Zij leidt tot een zekere rehabilitatie en nuancering van het leidersbeginsel, dat ten onrechte wordt vereenzelvigd met een autoritaire bevelsstructuur, blinde gehoorzaamheid en een starre bureaucratie (Befehl ist Befehl). De kern ervan wordt echter beter weergegeven in de slogan ‘de Führer tegemoet werken (entgegen-arbeiten)’.

Men moest juist niet wachten op bevelen van hogerhand, maar eigen initiatieven ontplooien ‘in de geest van de Führer’. Conformisme werd zelfs afgekeurd. ‘Onderleiders’ waren politieke entrepreneurs die enerzijds loyaal opereerden binnen het nationaal-socialistische kader, maar tegelijkertijd initiatiefrijk en inventief moesten zijn. De top-down bevelshiërachie werd daarmee aangevuld door een ‘democratisch’ bottom-up mechanisme van lokale improvisaties. Deze geraffineerde combinatie van gehoorzaamheid en autonomie verklaart voor een deel de grote successen van het regime bij het aanboren van een nieuw soort meritocratisch leiderschap en van nieuwe politieke energieën in de massa.

Read Full Post »

Geert Wilders: de pot verwijt de ketel

door Dick Pels en Baukje Prins 

‘Wat je zegt ben je zelf’: op niemand is dit gezegde meer van toepassing dan op Geert Wilders, de kersverse politicus van het jaar 2007. Dat bleek opnieuw toen hij eindelijk eens stevig werd aangepakt door HBO-voorzitter Doekle Terpstra. Kritiek vat hij meteen op als een belediging: precies datgene wat hij zijn ergste islamistische vijanden verwijt. Ineens was het parlement heilig voor onze nationaal-populist, die altijd doet alsof hij een buitenstaander is die schijt heeft aan de kletspraat van het Haagse zootje. Híj voerde het debat waar het thuishoorde, in het parlement, terwijl Terpstra erbuiten ‘schandelijke partijpolitiek’ bedreef. In plaats van een normale en welkome uiting van maatschappelijke betrokkenheid was die ‘buitenparlementaire tegenbeweging’ volgens Wilders een belediging voor de PVV-kiezer ‘en dus voor de parlementaire democratie’.

Dezelfde schijnheiligheid klonk door toen hij Terpstra verweet ‘op de man te spelen’. Merkwaardig dat ook progressieve (?) journalisten als Pauw en Witteman, de Volkskrant in zijn redactioneel commentaar en de hele Tweede Kamer van Halsema tot Van Baalen dat Terpstra kwalijk leken te nemen. Maar al zou je het willen, in dit geval is het onmogelijk om niet op de man te spelen. Geert Wilders valt immers samen met zijn partij. Hij is daarvan de Leider en enige bestuurder. De statuten van de PVV bevorderen ‘het uitdragen van de politieke en maatschappelijke standpunten, zoals deze door de heer Geert Wilders zijn uitgedragen en in de toekomst zullen worden uitgedragen.’ Terwijl hij zelf zegt nooit individuen aan te vallen, noemde hij Vogelaar knettergek en beschuldigde hij eerder Aboutaleb, Albayrak en Arib zo ongeveer van landverraad.

Read Full Post »