De leider tegemoet werken

Een van de opvallendste interpretaties van de nazi-dictatuur in J.A.A. van Doorns veelbesproken boek Duits socialisme betreft het beruchte Führerprinzip. Zijn gedachtegang is niet helemaal nieuw – want eerder te vinden bij Hitlerbiograaf Ian Kershaw – maar belangwekkend genoeg om nog eens te onderstrepen. Zij leidt tot een zekere rehabilitatie en nuancering van het leidersbeginsel, dat ten onrechte wordt vereenzelvigd met een autoritaire bevelsstructuur, blinde gehoorzaamheid en een starre bureaucratie (Befehl ist Befehl). De kern ervan wordt echter beter weergegeven in de slogan ‘de Führer tegemoet werken (entgegen-arbeiten)’.

Men moest juist niet wachten op bevelen van hogerhand, maar eigen initiatieven ontplooien ‘in de geest van de Führer’. Conformisme werd zelfs afgekeurd. ‘Onderleiders’ waren politieke entrepreneurs die enerzijds loyaal opereerden binnen het nationaal-socialistische kader, maar tegelijkertijd initiatiefrijk en inventief moesten zijn. De top-down bevelshiërachie werd daarmee aangevuld door een ‘democratisch’ bottom-up mechanisme van lokale improvisaties. Deze geraffineerde combinatie van gehoorzaamheid en autonomie verklaart voor een deel de grote successen van het regime bij het aanboren van een nieuw soort meritocratisch leiderschap en van nieuwe politieke energieën in de massa.

Read Full Post »

Die gastvrije en oerdemocratische SP (2)

Afgelopen zaterdag was ik te gast op het 15e partijcongres van de SP. Over de gastvrijheid van de socialisten heb ik na aanvankelijke misverstanden (zie mijn eerdere blog) niets te klagen. Eerste Kamerlid Arjan Vliegenthart begeleidde me zelfs persoonlijk naar de Van Nelle-ontwerpfabriek in Rotterdam. Bij binnenkomst werd iedereen gratis gefotografeerd tegen een achtergrond van SP-leuzen. Wantrouwig dacht ik nog even: bewaren ze een extra mugshot van me in een geheim archief? De lunchbroodjes waren echter prima belegd. Na afloop kregen we bovendien een grote roodwitte boodschappentas mee met de tekst ‘De drager is de boodschap. Een maatschappij voor mensen’. De inhoud: een rode appel, een flesje sap, wat snoepgoed, en een doosje met rode tomaatvormige soepkommen (voor tomatensoep?)

Maar Jan Marijnissen en de zijnen hebben me er niet van kunnen overtuigen dat de SP ‘de meest democratische partij van Nederland’ is.

Read Full Post »

Een vrijzinnig Europa?

De Europese commissie stelde recentelijk voor om de drug 1-benzylpiperazine in alle lidstaten strafbaar te stellen. Dat zou dan de eerste keer zijn dat ‘Europa’ zich met het drugsbeleid in de afzonderlijke lidstaten bemoeit. Vanuit vrijzinnig opzicht is dat natuurlijk onwenselijk. Nederland is nog steeds (ondanks de conservatieve tegenbeweging van de laatste jaren) uniek en vooruitstrevend in zijn drugsbeleid. De rest van Europa loopt daarin achter. Aanpassen aan gezamenlijke Europese wetgeving is dus een stap terug. De SP heeft daarmee een sterk argument om Europa te bekritiseren. De toenemende macht van de commissie vormt in dit opzicht een bedreiging voor de vrijzinnige uitgangspunten waarom ons land –nog steeds- bekend staat.

Maar daarmee zijn we er nog niet. Europa heeft ook op een veel minder zichtbare manier invloed op het Nederlandse drugsbeleid. Het paddoverbod, de steeds strengere controles op dance-feestjes, arrestaties van mensen terwijl die slechts een dosis voor eigen gebruik bij zich hebben (zie tolerantie.nu), het afschaffen van pillentests op feestjes: er wordt de laatste tijd enorm veel nadruk gelegd op handhaving ten koste van gezondheid, persoonlijke vrijheid en privacy. Dit alles doet vermoeden dat Nederland in Europees verband aan overcompensatie lijdt. Om ons softdrugsbeleid te verdedigen wordt steeds vaker op andere gebieden een beleid gevoerd dat strenger is dan in de strengste lidstaten.

Toch is het in vrijzinnige kring not done om je vraagtekens te zetten bij Europa.

Read Full Post »

Die gastvrije en oerdemocratische SP

SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak en ik kennen elkaar. In de afgelopen jaren leken we soms zelfs een reizend circus: Jut en Jul debatteren over socialisme en liberalisme en alles wat daar tussenin zit. Zo herinner ik me een bijeenkomst van debatcafé Zout! in Oss, in het hol van de leeuw, waar op een zonnige zondagmiddag zo’n 300 mensen kwamen luisteren naar Huub Oosterhuis’ uitleg van het Bijbelse socialisme, en dus ook naar ons. Ronald zegt bij die gelegenheden dan altijd dat het sociaal-liberalisme niet bestaat, omdat het liberalisme nooit sociaal kan zijn. Dat is dus het omgekeerde van wat Bolkestein, Rutte etc. beweren, namelijk dat het liberalisme van zichzelf al sociaal is en dat bijvoegsel dus helemaal niet nodig heeft. Ik maak daarentegen graag onderscheid tussen sociale liberalen zoals ikzelf en asociale liberalen zoals Rutte, Bolkestein, Verdonk en Wilders.

Niet lang geleden was ik weer eens bij een lezing van Ronald van Raak in de Amsterdamse studentensociëteit CREA. Het onderwerp was: vrijheid als politiek ideaal. Na afloop klaagde ik dat er zo weinig naar buiten kwam van interne meningsverschillen en heftige debatten binnen de SP, die er volgens Ronald wel degelijk waren. Hij beweerde dat het vooral aan de pers lag, die vrije toegang tot de congressen had, maar daarover nauwelijks rapporteerde. Toen ik hem vroeg of ik dan een keer als waarnemer een SP-congres zou kunnen bijwonen, zei hij: geen enkel probleem.

Read Full Post »