Terecht vrijspraak voor gezinsvoogd Savanna

De zaak Savanna zal iedereen zich nog wel herinneren. In 2004 kwam de drie-jarige Savanna om het leven, doordat haar moeder haar een washandje in de mond had gestopt en dat met een verband had vastgezet. Vervolgens liet ze Savanna alleen achter. Het kind, dat al ondervoed was, overleed. Daarna legde de moeder samen met haar partner het lichaam van Savanna in de kofferbak van hun auto. De moeder kreeg zes jaar cel en TBS.

De zaak veroorzaakte veel onrust onder gezinsvoogden. Naar aanleiding van de zaak-Savanna werden Bureau’s Jeugdzorg gereorganiseerd, en tijdens haar kortstondige bestaan als minister voor jeugdzaken zegde Rita Verdonk de jeugdzorg extra fondsen toe, zodat de werkdruk onder gezinsvoogden zou afnemen.

Opvallend is dat niet alleen de moeder, maar ook de gezinsvoogd van Savanna werd aangeklaagd, en wel in een strafzaak: wegens betrokkenheid bij het overlijden van het kind. Dat omdat ze niet voldoende maatregelen zou hebben getroffen om de dood van Savanna te voorkomen. Op zich was dat een unicum. Wetenschappers als Evelien Tonkens en ook de instelling waar de betreffende gezinsvoogd werkzaam was (ze werkt nu in een heel ander beroep) dat het een systeemfout betrof en niet zozeer individueel falen.

Ten gevolge van het Pikmeerarest kan de (centrale en lokale) overheid niet strafrechtelijk vervolgd worden waar het exclusieve overheidstaken betreft, en dat lijkt mij hier ook het geval. Doorslaggevend was daarbij dat er andere controlerende en bestraffende instanties zijn: van rekenkamers tot tuchtraden etcetera. Waarschijnlijk is daarom deze keer gekozen voor een strafzaak tegen de persoon van de voogd.

De rechter heeft vandaag uitspraak gedaan in de strafzaak tegen de gezinsvoogd van Savanna. De gezinsvoogd -of ex-gezinsvoogd- is vrijgesproken. De rechtbank stelt weliswaar “dat verdachte als gezinsvoogd van Savanna niet al datgene heeft gedaan wat van haar in die situatie kon en mocht worden verwacht“, maar dat er geen “causaal verband (bestaat) tussen het in de tenlastelegging bedoelde nalaten en die dood dan wel dat zwaar lichamelijk letsel.” Savanna is overleden ten gevolge van de gedragingen van haar moeder. En die gedragingen waren niet voorzienbaar, aldus de rechtbank te Den Haag.

Ten aanzien van deze zaak is onder meer ingebracht dat de hulpverlening aan Savanna een zaak was van gedeelde verantwoordelijkheid tussen verschillende instanties en professionals. De rechtbank erkent dat, maar vindt het niet doorslaggevend. Ze stelt vast dat de voogd niet alles heeft gedaan wat ze had kunnen doen – soms zelfs lichtelijk eigenwijs was en ook de moeder te vaak ten onrechte geloofd heeft- , maar ook dat de situatie zich volgens verschillende bronnen positief leek te ontwikkelen. Doorslaggevend is echter simpelweg, dat het de moeder is geweest die Savanna ombracht en dat dit niet was te voorzien. Terecht, lijkt mij.

Het Openbaar Ministerie – dat nog overweegt of het in hoger beroep zal gaan- is tot vervolging overgegaan ‘vanwege de maatschappelijke onrust die over de zaak ontstaan was’. Me dunkt dat het OM ook wel eens haar rug recht mag houden ten aanzien van ‘maatschappelijke onrust’.
De zaak was van het begin af aan weinig kansrijk. Het aanspannen van een strafzaak door het OM suggereert ook dat de overheid ervoor is om honderd procent veiligheid te garanderen, ook als mensen -zoals de moeder van Savanna- apert strafbare feiten plegen. Natuurlijk, de voogd heeft fouten gemaakt, maar van het begin af aan was te zien dat deze niet doorslaggevend konden zijn geweest.

Professionals kunnen vèrgaande verantwoordelijkheden dragen. Voor veel beroepen zijn daarom regels, codes en protocollen vastgesteld. Als je als arts een ernstige fout maakt -bijvoorbeeld Sylvia Millecam niet doorsturen naar het ziekenhuis- kun je uit je beroep gezet worden. Het moet natuurlijk niet zo zijn dat je als professional, omdat je als hulpverlener grote verantwoordelijkheden draagt voor de privélevens van mensen, ook nog eens vatbaarder bent voor strafrechtelijke vervolging. Een ambtsdrager heeft dezelfde verantwoordelijkheid zich aan de wet te houden als ieder ander, niet meer en niet minder. Je mag niet stelen, niet doden, niet slaan en niet mishandelen. Je mag ook niet meehelpen stelen, doden, slaan, mishandelen – maar dat heeft de gezinsvoogd ook niet gedaan. Als je je aan de wet houdt, en aan de beroepscodes, moet dat voldoende zijn.