Ybo Buruma.
In de Trouw van dit weekend staat een lang interview met strafrechtdeskundige Ybo Buruma. Het gaat over schuld en verantwoordelijkheid in verband met de financiële crisis. Buruma is één van de bekendste strafrechtdeskundigen van Nederland. De interviewer vraagt hem waarom nog geen bankier is veroordeeld. Buruma vindt niet dat er sprake was van schuld in strafrechtelijke zin. Ja, er was schade, ja, er was voordeel, maar nee, er was geen sprake van opzet, vindt hij. En gelijk heeft hij.
Verder, gaat hij: er zijn velen verantwoordelijk -overschakelend op een andere term. De aandeelhouders, de toezichthouders, de bankiers, de makelaars, eigenlijk wij allemaal. Eén van de problemen van deze tijd is dat verantwoordelijkheid tegenwoordig gespreid is over vele schijven en toezichthouders. Daarnaast is beroepsethiek verzwakt, aldus Buruma. Professionals voelen zich niet meer verantwoordelijk voor de gevolgen van hun acties. Anders dan vroeger, zal een makelaar niet meer weigeren een huis te verkopen aan iemand die het eigenlijk niet kan betalen.
Dus, we met zijn allen schuldig, vraagt de interviewster, Sandra Kooke? En daar, lijkt mij, schiet het interview uit de bocht. Dat wordt dus ook de kop: Crisis, ook u bent verantwoordelijk. Maar dat is niet wat Buruma bedoelt. Hij bedoelt dat in het systeem veel mensen zich wel mede verantwoordelijk hebben gevoeld maar niet meer net die motivatie hebben gehad om hun werk écht goed te doen. Om de koper af te raden zich te diep in de schulden te steken bijvoorbeeld. Als je Buruma volgt, dan ga je dus sleutelen aan het systeem maar ook aan beroepseer.
Volg je de ietwat slordige journaliste -niet alleen deze, maar ook anderen de afgelopen weken-, dan hebben we ‘allemaal een beetje schuld’. Maar dat wordt dan ook de ongewilde paradox van het stuk. Het gevaar van roepen dat iedereen een beetje schuldig is, is dat niemand meer de neiging heeft het heft in handen te nemen. Juist die grote spreiding van verantwoordelijkheid betekent dat niemand zich eindverantwoordelijk voelt.
En er zijn wel degelijk scharnierpunten in het systeem van verantwoordelijkheid. Bonussen afhankelijk maken van resultaten op lange termijn (tien jaar bijvoorbeeld) zou al helpen. Toezichthouders versterken ook. Nivelering was jarenlang een vies woord -het werd ooit aangeduid met ‘jaloeziebelasting’- maar het is helemaal niet slecht om het eens te hebben over de waarde van geld en het nut van een miljoeneninkomen. Een fatsoenlijk inkomen, immers, maakt gelukkig maar een heel hoog inkomen maakt niet navenant gelukkiger.
Bovendien suggereert de kreet ‘we zijn allemaal schuldig‘ dat iedereen even hard heeft meegedaan aan het teweegbrengen van de crisis. Maar niet alleen zijn er tallozen die niets in de melk te brokkelen hadden maar wel de negatieve gevolgen ondervinden -ik denk aan armsten in ontwikkelingslanden, bijvoorbeeld. Er waren en zijn ook talloze mensen die hebben gewaarschuwd dat het zo niet door kon gaan. Tallozen die hebben gewaarschuwd tegen ongebreidelde aandeelhoudersmacht in het Angelsaksische model. Tallozen die waarschuwden tegen de manier waarop de natuur, ons welzijn, werd opgeofferd aan de economie. Tallozen die gewerkt hebben aan alternatieven voor onze manier van leven. Maar daar is niet, of onvoldoende naar geluisterd. Ook daar moet een conclusie getrokken worden: de koers moet veranderen. Door maar te roepen dat ‘we allemaal een beetje schuldig zijn‘, ontken je ook dat er strijd gevoerd is voor alternatieven.
Het is dus die veralgemenisering, die de discussie en het denken over oplossingen en alternatieven doodslaat. Ook Buruma bezondigt zich er aan op het eind van het interview: als iedere professionals zijn eigen verantwoordelijkheid maar neemt, ook de kassajuffrouw, de onderwijzer enzovoort, dan komt het helemaal goed met de crisis. Er is niets tegen verantwoordelijkheid nemen, daar wordt de wereld vast beter van. Maar voor wat betreft de crisis, denk ik dat we meer hebben aan een ietsje meer precisie.
Schuld und Sühne……….. zinloos om te gaan zoeken naar schuldigen. We are all equal , but some are more eqaul than others. We zijn allen schuldig maar sommigen zijn meer schuldig dan anderen. Het zou vruchtbaarder zijn onze energie en denkkracht in te zetten op zoek naar verbeteringen in ons sociaal-economisch systeem. Een systeem dat recht doet aan de moderne maatschappelijke trends van deze wereld, meer ratio, meer efficiency, meer individualisme met inachtname van het mondiale collectieve verantwoordelijkheidsgevoel.
We hebben de recessie zelf over ons afgeroepen , mijn eigen woorden in een vorig bericht, maar niet iedereen heeft even hard meegedaan. In de laatste jaren van Greenspan zette de economie in de USA een daling in maar via het rentemechanisme werd de consumptie min of meer kunstmatig gestimuleerd. Die maarregelen straalden ook uit over Europa en dat hebben we geweten. Wij zitten hier in de kern van een probleem : politici zetten economen onder druk om de dalende conjunctuurgolf tegen te gaan terwijl de benodigde maatregelen dat onvoldoende kunnen bewerkstelligen, sterker een averechts effect kunnen hebben zoals we nu zien in de huidige recessie. In Nederland wordt een identieke fout gemaakt als gevolg van ons politieke en economische systeem : de regering wordt door politicie onder druk gezet om met adequate oplossingen te komen in een stadium van de recessie dat die maatregelen ( nog ) geen effect zullen sorteren. Obama reageerde zeer snel op de recessie maar hoogst waarschijnlijk te vroeg voor sommige sectoren, misschien zelfs veel te vroeg. Als gevolg van tevroeg ingrijpen wordt onnodig veel geld verdampt, geld dat via bezuinigingen of de belastingschroef terug zal moeten komen. Het ware te wensen dat de verantwoordelijke bewindslieden NIET luisteren naar de oppositie maar alle tijd nemen om hun inzichten te doen rijpen. Met uitzondering van enkele knelpunten is haast contra-productief.